Yazan : Şadi Evren ŞEKER
Bilgisayar bilimlerinin bir alt dalı olan yapay zekanın çalışma alanlarından doğal dil işleme (natural language processing) konusunda kullanılan bir dilbilim (linguistic) terimidir.
Bu zarf (adverb) tipleri, cümledeki bir alt cümle ile ana cümle arasında bağlantı kurmaya yarar. Örneğin “önce, sonra, çünkü, dolayısıyla” gibi kelimeler bu gruptan sayılabilir.
“Ayşe hazırlandıktan sonra okula gitti. “
Yukarıdaki cümlede iki ayrı olay “Ayşenin okula gitmesi” ve “Ayşenin hazırlanması” durumları söz konusudur. Arada bağlamak için kullanılan “sonra” kelimesi bu iki durumu bağlamış ve iki durumun da birbirine göre açıklanmasını sağlamıştır. Yani hem Ayşenin okula gitmeden hazırlandığını hem de Ayşenin hazırlandıktan sonra okula gittiğini açıklayarak iki olayı da birbirine göre açıklamıştır.
“Alinin yemek yedikten sonraki konuşması çok eğlencelidir”
Yukarıdaki cümlede bu yazının konusu olan katî zarf “sonraki” kelimesidir ve iki alt cümleyi birbirine bağlamıştır. Buradaki ana cümle olan “çok eğlencelidir” cümlesi bir koşaç (copula) örneğidir. İlk kısım olan ve ana cümleyi betimlemeye yarayan “alinin yemek yeme” eylemi ise bir alt cümledir (subordinate).
Aslında katî zarflarla birbirine bağlanan cümleler ayrıldıklarında çıkan durum bir hazf (eksilti, ellipsis) örneği olarak kabul edilebiilr.
Örneğin yukarıdaki cümleyi iki cümle şeklinde açarsak :
“Ayşe hazırlandıktan sonra okula gitti. “
- “Ayşenin okula gitmesi”
- “Ayşenin hazırlanması”
Görüldüğü üzere Ayşe öznesi iki ayrı cümlede tekrarlanmalıdır.