Yazan : Şadi Evren ŞEKER
Bilgisayar bilimlerinde sıra (queue) teorisinde, sıradaki bir varlığın ne kadar meşgul edildiğini ölçmeye ve bu ölçüme göre kararlar vermeye verilen isimdir.
İstatistiksel olarak ρ sembolü ile gösterilir ve şayet ρ değeri 1’den büyükse sıranın uzadığı, 1’e eşitse sıranın ne kısalıp ne de uzadığı ve şayet 1’den küçükse sıranın kısaldığı veya sırada kimse kalmadığı sonucu çıkarılır.
Burada ρ değerinin hesaplanması için aşağıdaki formül kullanılabilir:
ρ = λ / μ
Yukarıdaki formülde λ değeri sıraya gelen varlıkların oranını, μ değeri ise sistemin bu sıradaki varlıklara hizmet verme oranını göstermektedir. Yani basitçe sıraya girenler ve sıradan çıkanların oranı olarak düşünülebilir. Daha basit bir ifadeyle talep/arz oranı olarak düşünülebilir.
Basit bir örnek üzerinden anlatmak gerekirse örneğin bir bankada bulunan banka görevlileri ortalama olarak bir müşteriye 1 dakikada hizmet veriyor olsun. Saatte 50 müşterinin geldiği bir bankada meşguliyet aşağıdaki şekilde hesaplanabilir:
Öncelikle arz ve talebi aynı birimlere getirmek gerekir. Yani bankanın arz ettiği hizmet değeri müşteri/saat şeklindeyken, bankanın talep değeri müşteri/saat cinsinden. Bu durumda bankanın arz değerini de müşteri/saat cinsine çevirelim.
Basit bir hesapla 1 dakikada bir müşteriye hizmet verilen bir bankada saatte 60 müşteriye hizmet verilir. Öyleyse bu bankanın meşguliyet oranı (utilization):
ρ = λ / μ
λ = 50
μ = 60
için ρ = 50 / 60
= 0.83
olarak bulunur. Bu durumda bankanın müşterilerine zamanında hizmet verebileceğini ve müşterilerin sıra beklemeyeceğini veya bir sıra varsa zamanla azalacağını yorumlayabiliriz.