Yazan : Şadi Evren ŞEKER
Bilgisayar bilimlerinde yapay zeka konusunda özellikle de doğal dil işleme ile ilgili yapılan çalışmaların önemli bir kısmını anlambilim (sematic) kaplar. Kısaca bir metin veya ortamdan elde edilen bilginin anlamını çıkarmak ve bu anlamı kullanışlı hale getirmek anlambilimin (semantics) çalışma alanına girmektedir.
Anlambilimsel bağlar ise bu çıkarımı ve gösterimi yapılan bilgilerin birbirine nasıl bağlandığını tutmaktadır. Bir anlamda iki etki alanı (domain) arasındaki geçişi gösteren fonksiyonlar (functions) olarak kabul edilebilirler.
Bu bağların kendileri de ayrıca anlambilimsel çalışmanın bir parçası olmaktadırlar. Örneğin aşağıdaki cümleyi ele alalım:
“Ali, Ayşe ile Ahmetin oğludur”
Yukarıdaki bu cümlede üç kişiden bahsedilmektedir : Ali, Ahmet, Ayşe
Şayet Ahmet’in erkek ismi ve Ayşe’nin de kadın ismi olduğu biliniyorsa yukarıdaki cümleden çıkarılabilecek anlamlardan bazıları aşağıdadır:
- Ali’nin annesi Ayşedir
- Ali’nin babası Ahmettir
- Alinin yaşı Ahmetin yaşından küçüktür.
- Ayşenin yaşı Alinin yaşından büyüktür.
Ayrıca yukarıdaki cümlelere ilave olarak istatistiksel dilbilim (probabilistic linguistic) ile olaya yaklaşırsak:
- Ahmetin karısının ismi Ayşedir.
- Ayşenin kocasının ismi Ahmettir.
Sonuçlarına varılabilir. Buradaki gizli kabul (hidden premises) Ahmet ile Ayşenin evli olduklarıdır.
Yukarıdaki bu çıkarımların tamamı anlambilimsel bağ (semantic link) örnekleridir. Yani anlamını çıkardığımız üç varlık (Ali,Ahmet ve Ayşe) arasındaki bağları göstermektedirler.
Anlambilimsel bağlar, Anlambilim ağlarının (Semantic web ve Semantic Network olarak geçmektedir) temelini oluşturmaktadırlar.
Benzer çıkarımlar daha makine diline yakın olan formal diller için (formal languages) yapılabilmektedir.
Örneğin XML dökümanlarında benzer çıkarımlar yapılabilir. Bir kütüphanenin XML dosyasını düşünelim. Muhtemelen kitap bilgisi tutulurken yazar, yayın evi, yayın yılı gibi ilave bilgilerle tutulacaktır.
<kitap yazar=”Şadi Evren ŞEKER” isim=”Programlama ve Veri Yapılarına Giriş” />
şeklinde bir satırdan oluşan XML girdisini yorumlarsak.
- “Programlama ve Veri Yapılarına Giriş” isimli bir kitap vardır
- “Programlama ve Veri Yapılarına Giriş” isimli kitabı “Şadi Evren ŞEKER” yazmıştır.
- “Şadi Evren ŞEKER” bir kitap yazmıştır.
benzeri sonuçlarına varılabilir.
Benzer durumlar farklı ortamlarda yapılan analiz çalışmaları ile çıkarılabilir. Buradaki amaç ulaşılan anlambilimsel neticedir.