Yazan : Şadi Evren ŞEKER
Bir cümlenin geçtiği zamanı belirten yapıdır. Genellikle fiil cümlelerinde fiilin taşıdığı zaman yapısına göre belirlenir. Örneğin “Ali uyudu” cümlesindeki “uyudu” fiili olayın geçmiş zamanda olduğunu -du eki ile belirtmektedir.
Cümle zamanlarının, bakışlardan (aspect) farkı ise, bakışın olayın ne zamanı etkilediğidir. Örneğin yukarıdaki “Ali uyudu” cümlesi ile aynı zamanda olan aşağıdaki örnekleri inceleyelim:
“Ali uyuyordu”
“Ali uyuyacaktı”
“Ali uyumuştu”
Yukarıdaki bütün örneklerde “uyuma” eyleminin geçmişte olduğunu biliyoruz. Ancak her cümlede farklı bir zamanın etkilenmesi söz konusudur. İşte bu etkilenen zaman o cümlenin bakışıdır (aspect).
Dillerin yüksek bir çoğunluğunda 3 farklı zaman vardır. Bu zamanlar geçmiş, şimdi ve gelecektir. Ancak bazı dillerde bu zamanlardan bir kısmı bulunmaz. Örneğin ingilizce için gelecek zaman yoktur. (bunun yerine bir modal bulunur)
Türkçedeki zamanlar:
- -Di li geçmiş zaman ( bilinen geçmiş zaman, mazi malum). Fiili yapan kişi tarafından fiil malum ise ve fiil geçmişte ise bu zamana bilinen geçmiş zaman ismi verilir. “Ali uyudu” gibi
- -Miş li geçmiş zaman ( öğrenilen geçmiş zaman, mazi meçhul) Fiilin kişi tarafından bilinmediği cümle yapısıdır. Fiil geçmiştedir ve olay sonradan öğrenilir veya fark edilir. “Ali uyumuş” gibi
- Şimdiki Zaman: Cümlenin ifâde edildiği anda olan fiili belirtir. “Ali uyuyor” gibi
- Gelecek Zaman: Cümlenin ifâde edildiği andan daha sonra olan fiili beliritr. “Ali uyuyacak” gibi
- Geniş Zaman: Fiilin cümle zamanından önce başlayıp, cümle anında devam ettiğini ve gelecekte de devam edeceğini gösterir. “Ali kitap okumayı sever” gibi
İngilizcedeki zamanlar:
- Past Tense ( Geçmiş Zaman) , “He came”
- Present Tense (Şimdiki Zaman), “He is coming”
- İngilizcede gelecek zaman bulunmaz.
Yukarıdaki bu zamanların ayrıca bakışları (aspect) bulunur:
- Simple (Basit, zaman etkisi yapmayan bakış)
- Progressive (Devamlı, olayın geçtiği zamanda devam olduğunu belirten bakış)
- Perfect (Olayın tamamlandığını ifade eder, “Completed Aspect”)
- Perfect Progressive (Devamlı ve tamamlanmış bakıştır (continous , completed aspect))
Yukarıdaki bu bakışların zamanlara uygulanmış hali ve örnekleri aşağıda verilmiştir:
Present Tense:
- Present Simple : “I eat”
- Present Progressive : “I am eating”
- Present Perfect : “I have eaten”
- Present Perfect Progressive : “I have been eating”
Past Tense:
- Past Simple : “I ate”
- Past Progressive : “I was eating”
- Past Perfect : “I had eaten”
- Past Perfect Progressive : “I had been eating”