İstatistiksel Dilbilim (Probabilistic Linguistic)

Yazan : Şadi Evren ŞEKER Bilgisayar mühendisliğinin bir alt kolu olan yapay zeka çalışmalarında amaçlardan birisi de insan gibi davranan veya insanı anlayarak yorum yapabilen yazılımlar elde etmektir. Bu amaçla makine insan sınırının (man machine boundary) üzerinde çeşitli çalışmalar yapılmıştır. Bu çalışmaların önemli bir kısmı da insanın kendini ifade yöntemi olan ve diğer insanlarla iletişim […]

Devam

Augmented Transition Network (ATN, Uzatılmış Geçiş Ağı)

Yazan : Şadi Evren ŞEKER Bilgisayar bilimlerinde özellikle de yapay zeka konusunda ve buna bağlı diğer alt dallarda (örneğin doğal dil işleme) kullanılan bir graf teori (graph theory) gösterimidir. Kelime anlamı olarak uzatılmış geçiş ağı (tehir-i intikal şebekesi) denilen ağların amacı toplanan bilgilere göre bir karar vermek ve karar verme işlemi sırasında da bir belirsizlik […]

Devam

Definite Clause Grammer (Belirli Cümle Dilbilgisi DCG)

Yazan : Şadi Evren ŞEKER Kısaca DCG olarak da adlandırılan bu yapılar, doğal dil işleme konusunda şablon (template) yapılarından daha farklı ve daha insana yakın bir yapıya sahiptir. DCG’ye göre cümlede bulunan yazıların birer dizgi (String) veya harf olarak görülmesinden öte bu yazıların anlamsal olarak gruplanması beklenir. Örneğin “Ali okula doğru emin adımlarla yürüyordu” Cümlesindeki […]

Devam

Pragma (Edimbilim, kullanımbilim, Fiili, Ameli)

Yazan : Şadi Evren ŞEKER Genel olarak dildeki cümlelerin ve kelimelerin anlattıklarından daha ötede bulunan anlamı ifade eder. Örneğin bir kişiye “saatin var mı?” diye bir soru sorulursa buradaki anlam aslında saatin kaç olduğunun sorulmasıdır. Yani bu cümledeki pragmatik ifade saatin sorgulanmasıdır. Yukarıdaki bu soruya kişi “Evet var” şeklinde bir cevap verirse sorudaki pragmayı kaçırmış […]

Devam

Allen Fasıla Mantığı (Allen’s Interval Logic)

Yazan : Şadi Evren ŞEKER 1983 yılında James F. Allen tarafından ortaya atılan ve zaman modellemek için kullanılan mantıktır. Bu mantık bilgisayar bilimlerinde zaman çıkarımına dayalı doğal dil çalışmalarında önemli bir modelleme şeklidir. Mantık basitçe olayları ve olaylar arasındaki ilişkileri modellemek üzerine kuruludur. Bu ilişki şekillerini göstermek amacıyla bir tablo hazırlanmıştır. Aşağıda bu tablo görülebilir: […]

Devam

Haber (Predicate)

Yazan : Şadi Evren ŞEKER Bilgisayar bilimlerinde önemli bir rol oynayan dilbilimi ve dil felsefesinin önemli unsurlarından birisidir. Bir cümlenin iki önemli unsurundan birisi olarak kabul edebiliriz. Haber-müpteda ilişkisi (Subject-Predicate) veya Özne-yüklem ilişkisi de denilebilir. İçerik 1. Haberin dilbilimsel incelemesi 2. Dilbiliminde haber sınıfları a. Hal haberleri b. kişisel haberler c. Nevi Haberler 3. Dağıtıcı […]

Devam

Şekli Mantık (Kipler Mantığı, Modal Logic)

Yazan : Şadi Evren ŞEKER Mantığın bir türü olan şekli mantığında şekiller (modal) bir kaziyenin (önerme) doğruluğunu göstermek için kullanılır. Genel olarak şekil mantığında gösterilen 3 tip şekil bulunur: olabilirlik (possibility) ihtimal (probability) gereklilik (necessity) Doğal dil açısından ve dilbilim gözüyle şekli mantığıa bakarsak, aslında yukarıdaki bu liste ve şekil mantığının dayanağı İngilizcede açıkça kullanılan […]

Devam

Zamansal Mantık (Temporal Logic)

Yazan : Şadi Evren ŞEKER Bilgisayar mühendisliğinin önemli parçalarından birisi de modellemedir. Çeşitli alanlarda veri modellemesi yapılan bilgisayar bilimlerinin, modellemeye ihtiyaç duyduğu bir konu da zaman modellemesidir. Yani kaziyelerin (önerme, predicate) ifade ettikleri zamanı modellemek için bir sistem geliştirilmesi gerekmektedir. Aslında antik yunan ve Aristo zamanından beri üzerinde çalışılan zaman modellemesi konusunda yapılan ilk çalışmalar […]

Devam

Dilbilgisel Bakış (Grammatical Aspect)

Yazan : Şadi Evren ŞEKER Bilgisayar bilimlerinin güncel araştırma konularından olan doğal dil işleme (natural language processing) ve dil bilim (linguistics) konusundan önemli olan bilbilgisel bakış (grammatical aspect), kabaca bir fiilin zamanının başka bir fiil ile aynı bakışa sahip olmasıdır. Yani örneğin “geldim” fiilinin zamanı ile “geliyordum” fiilinin zamanları geçmiş zamandır ancak bakışları aynı değildir. […]

Devam

Kelimebilimsel Bakış (Lexical Aspect)

Yazan : Şadi Evren ŞEKER Bilgisayar bilimlerinin bir çalışma alanı olan doğal dil işleme (Natural Language Processing) konusunda özellikle zaman kavramı önemli bir yer tutar. Bir eylemin (fiil , event) zamanının tutulması için çeşitli sınıflandırma yöntemleri geliştirilmiştir. Bu yöntemlerden birisi de bakış’ın zamanının tespit edilmesidir örneğin bu amaçla Reichenbach zaman analizi yöntemi kullanılan bir yöntemdir. […]

Devam