Yazan : Şadi Evren ŞEKER
Bilgisayar bilimlerinin bir çalışma alanı olan doğal dil işleme (Natural Language Processing) konusunda özellikle zaman kavramı önemli bir yer tutar. Bir eylemin (fiil , event) zamanının tutulması için çeşitli sınıflandırma yöntemleri geliştirilmiştir.
Bu yöntemlerden birisi de bakış’ın zamanının tespit edilmesidir örneğin bu amaçla Reichenbach zaman analizi yöntemi kullanılan bir yöntemdir. Bu yazıda ise kelimebilimsel (lexical) açıdan fiillerin zamanlarının tasnifine bakılacaktır.
Buna göre aynı zamanı ifade eden bütün fiiler birbiri ile aynı kelime bilimsel bakışa sahiptir diyebiliriz. Örneğin:
- geldim
- gittim
fiillerinin kelimebilimsel bakışları aynıdır. Buna mukabil:
- Oturuyorum
- Yiyorum
fiillerinin kelmebilimsel bakışları aynı değildir. Bunun sebebi yemek eyleminin doğal bir sonu bulunmasıdır. Oturmak eyelemi ise başka bir eylemle ikame edilebilir yani doğal olarak bitmez.
Bu durumda kelimelerin çeşitli özelliklerine göre sıralanması mümkündür. Konu üzerinde çalışma yapan Zeno Vendler fiilleri bu özellikerini kullanarak dört gruba bölmüştür:
- activity (eylem)
- achievement (erişmek)
- accomplishmet (nihayet)
- state (hal)
Bu sınıflardan eylemler ve erişme fiilleri, nihayet ve hal fiillerinde ayrılabilir. Bu ayrımda eylemin devamı önemli rol oynar.
Benzer şekilde Eylem ve erişme fiilleri de aralarında sınırlılık anlamında ayrılabilirler. Yani erişme fiillerinde eylem erişilen noktada biterken eylem fiillerinde süreklilik söz konusudur.
Yukarıdaki bu durumu aşağıdaki tablo ile ifade edeibiliriz.
| Telic | Dynamic
Devinimli |
Durative
Sürekli |
Örnekler. | |
| Stative | Atelic | – | + | (birşeyi) Bilmek
(birşey) Edinmek |
| Activity | Atelic | + | + | Yürümek
Boyamak |
| Accomplishment | Telic | + | + | İnşa etmek
Mezun olmak |
| Achievement | Telic | + | – | (para,statu vb.) Kazanmak |
Yukarıdaki tabloda kullanılan terim “Telic” antik yunancadan gelen ve bir eylemin sonucu olduğunu belirten terimdir. Doğal sonucu bulunmayan eylemler için Atelic terimi kullanılabilir.
Yukarıdaki tabloda ayrıca süreklilik kavramı da gösterilmiştir. Bir fiilin sürekliliği yapılan eylemin kesikli mi devamlı mı olduğuna bağlıdır. Yani örneğin yürümek sürekli bir eylemdir buna karşılık adım atmak kesikli bir eylemdir. Yürüme eylemini adımlamak olarak tanımlamak ise sürekli bir eylemi kesikli eylemler ile tanımlamak anlamına gelir.