Soru Cevaplama (Question Answering, QA)

Yazan: Şadi Evren ŞEKER

Doğal dil işleme (natural language processing) çalışmalarının bir parçası olan soru cevaplama çalışmalarında amaç, doğal dildeki bir soruya doğru cevap verebilmektir. Soru cevaplama çalışmalarını bir kaç farklı şekilde gruplamak mümkündür.

Unutulmaması gereken, soru cevaplama çalışmalarının hedefinde insan gibi davranabilen bilgisayar programları bulunmaktadır. Yani ulaşılmak istenen noktada aynı  soruyu bir insana sorduğunuzda alabileceğiniz olsaı bir cevabı bilgisayardan almak istersiniz. Daha fazla bilgi için Turing Testine bakabilirisniz.

Soru alanına göre QA ( Question domain)

Çoğu zaman çalışmaların kolaylaştırılması için soruların berlili bir metin içerisinden cevaplanması istenir. Yani bir insanın hayatı boyunca öğrendiği şeylerin bilgisayar tarafından bir insan gibi cevaplanması her ne kadar bu çalışmayı yapan kişilerin hayali olsa da henüz bu seviyey ulaşmak için çok erkendir. Bunun yerine, günümüz çalışmalarında, bilgisayara yine doğal dilde yazılmış bir metin verilerek bu metin içerisinden sorulan soruların cevaplanması beklenmektedir. Bu anlamda soru cevaplamada iki farklı soru alanı belirlenebilir:

• açık alanlı sorular (open domain)
• kapalı alanlı sorular (close domain)

ilk gruba örnek olarak belirli bir konudaki soruları düşünebiliriz. Örneğin sadece ilaç sektörüne yönelik sorular veya spor sorularını düşünebiliriz.

Örneğin “Türkiyenin en çok kazanan oyuncusu kimdir?” sorusuna sinema konusunda farklı bir cevap veya spor konusunda farklı bir cevap verilebilir.  Şayet soruların alanları tanımlıysa bu problem ortadan kalkar, aksi halde soru cevaplayan program bu ayrımı yapabilmelidir.

Cevap tipine göre QA

Bazı soruların cevapları kısa bir kelime ile verilebilen ve genelde belirli cevaplardır. Örneğin “Türkiye Cumhuriyetinin ilk Cumhur Başkanı kimdir?” sorusunun tek bir cevabı vardır ve herkes bu soruya aynı cevabı verir.

Ancak “Türkiye Cumhuriyetinin ilk Cumhur Başkanı nasıl birisidir?” gibi bir sorunun cevabı belirli bir cevap değildir. Yani sorunun  her muhatabı farklı cevaplar verebilir. Bu durumda cevabın belirliliğine(deterministic) göre soru cevaplama çalışmalarını ayırmak mümkündür. Dolayısıyla cevap tiplerine göre sorular ikiye ayrılabilir:

• Belirli Cevaplar (Deterministic Answers)
• Belirsiz Cevaplar (Nondeterministic Answers)

Soru Cevaplama Yöntemine Göre:

Soru cevaplama sırasında kullanılan yönteme göre yapılan çalışmaları iki ayrı grupta toplamak mümkündür.

• Sığ Yöntemler (shallow methods)
• Derin Yöntemler (deep methods)

Şayet kullanılan yöntem cümle içerisindeki basit yapıların yakalanması, cümle içinde geçen bazı kelimelerden sorunun anlamının çıkarılması gibi tekniklere dayanıyorsa bu cevaplama yöntemine sığ yöntem ismi verilmektedir.

Şayet kullanılan yöntem, kelimelerde başlayarak kelimebilim (morphology), cümle dizilimi (syntax) ve anlambilim (semantics) gibi aşamalara ayrılıyorsa hatta, hazf (ellipsis), dönüştü (anaphora), eş atıf çözümü (coreference resolution), ilgi belirsizliği (reference ambiguity), ontoloji ve benzeri problemleri de çözüyorsa sığ yöntem ismi verilebilir.